Nie wiem czy znasz sylwetkę Druha Szarego. Często pozostaje on w cieniu patrona polskiego harcerstwa – bł. ks. Stefana Frelichowskiego.

Druh Szary / x. Jan Zawada to pseudonimy, którymi posługiwał się w działalności skautingowej ks. dr Kazimierz Lutosławski. Urodzony 4 marca 1880 r. w Drozdowie, piąty z sześciu wybitnych synów właściciela majątku Drozdowo – Franciszka Dionizego Lutosławskiego i jego żony – Pauliny ze Szczygielskich. Patriota, ksiądz, erudyta, pedagog, publicysta, doktor medycyny i teologii, działacz endecki, poseł na Sejm Ustawodawczy i Sejm RP I kadencji, główny autor Preambuły do Konstytucji z 17.03.1921 r., świetny mówca, współtwórca harcerstwa polskiego, projektant odznaki skautowej, będącej pierwowzorem krzyża harcerskiego, instruktor skautowy, kapelan obozowy, pracował nad projektem statutu ZHP oraz projektem Prawa i Przyrzeczenia Harcerskiego.

Był bardzo wszechstronnie wykształcony. Podobnie jak jego rodzeństwo edukację kończył poza granicami Polski. Podczas pobytu w Londynie w latach 1903 – 1905 zapoznał się z ideałami ruchu skautowego tworzonego przez gen. Roberta Baden-Powella oraz angielską szkołą Cecila Reddiego.

Podczas rekonwalescencji w Kosowie – tam przebywał do 23 września 1906 r. – założył dla dzieci kuracjuszy tzw. wakacyjną drużynę „Dzieci Kosowskich”.

Utworzył w Warszawie, przy szkole Konopczyńskiego, zastępy „Kruków” i „Czajek”, z których w przyszłości powstała drużyna im. ks. J. Poniatowskiego (istniejąca do dziś 3 WDH). Andrzej Zaleski – skaut z drużyny Poniatowskiego – tak wspominał rolę K. Lutosławskiego w pracy skautowej:

„W całym tym czasie do wybuchu wojny wpływ ks. Kazimierza na rozwój naszego ruchu był ogromny. Ze skautingiem miał do czynienia od początków ruchu w Polsce. Znał też skauting angielski. Pogłębił on angielski pierwowzór i wypełnił go polską treścią. Przemyślał nasz ruch i jego możliwości. Paliło mu się w głowie od pomysłów. Przystępował natychmiast do ich wprowadzania w życie. Dość było iść z nim na spacer do Łazienek, żeby mieć co do roboty na miesiąc, czy więcej. Nie słyszałem znakomitszego mówcy.”

W między czasie dojrzewała w nim myśl o zostaniu księdzem. Chociaż początkowo nikt w to nie wierzył, Kazimierz podzielił się tą informacją ze swoją matką Pauliną Lutosławską (około 1905). Była to osoba bardzo religijna i szczególny nacisk w edukacji wczesnoszkolnej kładła właśnie na rozwój duchowy swojego synka. Czytała mu teksty Ignacego Loyoli i książki o „Naśladowaniu Chrystusa”. W 1909 roku wstąpił do seminarium we Fryburgu, a w 1912 roku wrócił Drozdowa gdzie odbyła się msza prymicyjna. Po tym fakcie z wielką energią oddał się pracy w harcerstwie. Został członkiem Naczelnej Komendy Harcerskiej na Królestwo. Wspólnie z Tadeuszem Strumiłłą, organizował harcerstwo w zaborze pruskim.

W pierwszym numerze czasopisma „Skaut” Andrzej Małkowski, instruktor harcerstwa, ogłosił konkurs „na polską odznakę skautową”. Nadesłano 84 prace, a wśród nich projekt, ks. Kazimierza Lutosławskiego, który zajął 3 miejsce. Jednak żadna z dwóch pierwszych prac nie została wprowadzona do użytku, dlatego w 1912 roku Naczelna Komenda Skautowa wyznaczyła do dalszych prac trzyosobową komisję, w skład której wchodził ks. Kazimierz Lutosławski, Alfons Borkiewicz i Czesław Jankowski. W tym samym roku przyjęty został projekt krzyża oparty na wojskowym Orderze Virtuti Militari, opracowany przez dh Szarego.

Pani Hanna Zaleska – jego bratanica – wspominała po wielu latach jak w czasie jednego z pobytów w rodzinnym domu, Lutosławski pracował nad projektem krzyża:

„Przypominam sobie scenę z salonu w Drozdowie, podczas której ks. Lutosławski chodzi po pokoju i rzuca pomysły odznaki harcerskiej. Siedzący przy stole Jerzy Woyzbun i Tadeusz Żyliński rysują, czy też nadają kształt graficzny projektom ks. Lutosławskiego.”

Sam ks. Kazimierz Lutosławski pisał o wymowie zaprojektowanego przez siebie odznaczenia:

„Wianek z dębu i wawrzynu oznacza cele do zdobycia: siłę i umiejętność, sprawność i wiedzę. Oplata on główny symbol skautowy: krzyż z hasłem: »Czuwaj!«.
Kształt tego krzyża jest dawny; takiego użyto do naszego orderu waleczności: »Virtuti Militari«; uprzytamnia on szczególnie obowiązek dzielności.
Ma on w pośrodku kółko – symbol doskonałości, a w nim gwiazdę promienną, jakby światło przewodnie: ad astra! A sam krzyż znaczy: per aspera, bo wskazuje drogę ciężką, cierpieniami walki z własnemi słabościami usłaną, a przytem oznacza też gotowość do tej walki i do wszelkich poświęceń – aż do męczeństwa za wiarę, aż do śmierci za Ojczyznę: Bóg i Ojczyzna są treścią wewnętrzną tego znaku.
Hasło »Czuwaj!« na nim – to pobudka, ostrzeżenie; oznacza gotowość ducha do pracy nieustannej.”

Jesienią 1913 r. Naczelna Komisja Skautowa zorganizowała kurs instruktorski dla skautów z Warszawy na Dynasach. Prowadził go i przewodniczył komisji egzaminacyjnej dh Szary. Składający wówczas próby po raz pierwszy otrzymywali metalowe krzyże harcerskie.

Ks. Kazimierz Lutosławski ściśle współpracował z innymi osobami zaangażowanymi w tworzenie polskiego harcerstwa m.in. z Olgą Drahonowską i Andrzejem J. Małkowskim, którym w 1913 r. w Zakopanem udzielił sakramentu małżeństwa.

W latach 1915 – 1918 – przebywał w Rosji – w Moskwie, gdzie m.in. był redaktorem polskich gazet: „Sprawa Polska”, „Wygnaniec” i „Polak-Katolik”, pomagał braciom Janowi, Marianowi i Józefowi otworzyć i prowadzić polską szkołę średnią, a przy tym wszystkim zorganizował chorągiew harcerską, która posiadała nawet swój sztandar haftowany srebrem, który został zarekwirowany, a następnie uszkodzony zwrócony przez bolszewików.

Jako x. Jan Zawada pisał, że skauta ma charakteryzować dziesięć cech, które ma utrwalić w swojej duszy:

1. Skaut jest rzetelny, na słowie jego można polegać, jak na Zawiszy.
2. Skaut jest wierny Ojczyźnie i swoim obowiązkom.
3. Skaut jest pożytecznym bliźnim i codziennie musi spełnić „dobry uczynek”.
4. Skaut jest przyjacielem wszystkich a bratem każdego innego skauta.
5. Skaut jest rycerski.
6. Skaut jest przyjacielem zwierząt.
7. Skaut jest karny i szczególnie posłuszny rodzicom i przełożonym.
8. Skaut jest pogodny i wesoły.
9. Skaut jest oszczędny.
10. Skaut jest czysty w myśli, mowie i uczynkach.

Ubrane w inne słowa, ale o tym samym znaczeniu znamy dzisiaj w Skautach Europy i innych ruchach skautowych jako Prawo harcerskie. Ks. Kazimierz Lutosławski dużo publikował, również na temat skautingu:

Jeśli jesteś miłośnikiem skautingu polecam reprinty książek, które są dostępne w sprzedaży, po ponad stu latach od ich pierwszego wydania.

Jego młode i bardzo aktywne życie przerwała nagła śmierć w 1924 roku (5 stycznia). Zmarł w wieku 44 lat po zarażeniu szkarlatyną. Jego ciało spoczywa w krypcie kaplicy Lutosławskich, na cmentarzu w Drozdowie. To właśnie tu, w rocznicę jego urodzin, odbywają się co roku zloty harcerskie imienia druha Kazimierza Lutosławskiego „Szarego”.

Rozkazem Naczelnictwa ZHP L.4 z dnia 6 lutego 1924 r. dh Szary otrzymał honorowy tytuł Harcerza Rzeczypospolitej.

Na podstawie wniosku Komisji Historycznej ZHP przy Hufcu Łomżymskim o podjęcie działań zmierzających do nadania ronda w Piątnicy imienia Druha Szarego.
Oraz Miejska Biblioteka Publiczna w Łomży – 100. rocznica śmierci Kazimierz Lutosławskiego
i Łomżyński Park Krajobrazowy Doliny Narwi – Z cyklu historie wielkich postaci .